22
maj
Co tak właściwie różni od siebie te dwie krainy? historyczny podział granic, o którym już mało kto pamięta? a może tradycje, zabytki i obyczaje składająca się na dziedzictwo kulturowe tych terenów?
Zapraszam do lektury!
- Granica geograficzna:
Warmia jest krainą historyczną, mającą wyraźnie określone granice, które układają się w zarys trójkąta, wcinającego się w głąb lądu do Zalewu Wiślanego przed dorzecze środkowej Pasłęki i Łyny (słownik Warmii, str. 388). Wchodzi w skład Pojezierza Mazurskiego.
Uproszczając, granicę południową wyznaczają tereny położone ok. 30 km na południe od Olsztyna. Mniej więcej na wysokości Olsztyna granica jest najszersza, po czym zwęża się i wąskim pasem ciągnie się przez Lidzbark Warmiński do Braniewa i brzegów Zalewu Wiślanego Zachodnią granicę stanowi zaś rzeka Pasłęka (z wyjątkiem najbardziej dolnego odcinka). (www.taraka.pl).
Miasta wchodzące w skład historycznej Warmii to Barczewo, Biskupiec, Bisztynek, Braniewo, Dobre Miasto, Frombork, Jeziorany, Lidzbark Warmiński, Olsztyn, Orneta, Pieniężno i Reszel. Po II wojnie światowej dołączono także tereny północne – okolice Górowa i Bartoszyc.
Mazury są krainą przede wszystkim etniczną (kulturową), dlatego też trudno jest określić dokładne granice. W przeciwieństwie do Warmii, nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki administracyjnej. Przyjmuje się, że rozciągają się ona na wschód i na południe od Warmii do obecnych granic naszego województwa (www.taraka.pl)
Większość z nas nie jest nawet świadoma faktu, że spędzając urlop w Rentynach, znajduje się właśnie na Pojezierzu Mazurskim (a nie na Mazurach!).
Jest to kraina geograficzna w stopniu makroregionu. Obejmuje praktycznie całą część Mazur i trochę ponad połowę Warmii. Mapkę znajdziesz tu
Reasumując:
Ujęcie historyczno-kulturowe: Mikołajki, to Mazury zaś Rentyny i Gietrzwałd to Warmia
Ujęcie geograficzne: zarówno Mikołajki, Rentyny i Gietrzwałd znajdują się na Pojezierzu Mazurskim
- Historia
Warmia stanowiła środkową część diecezji warmińskiej. Wchodziła w skład państwa krzyżackiego. W latach 1466-1772 należała do Polski. Po I rozbiorze ziemie te zagarnęły Prusy, a Księstwo Warmińskie przestało istnieć. Warmia stała się częścią państwa pruskiego dopiero po 1945 r. Do historycznej Warmii dołączono po II wojnie światowej tereny północne (okolice Górowa, Bartoszyc) i tak powiększony obszar liczby obecnie 5 649 km2 powierzchni. Mazury zaś były najpierw pod władaniem krzyżackim, potem weszły w skład Prus Książęcych.
- Religia i język
Istotnym czynnikiem dzielącym Warmię i Mazury była religia. Na Warmii dominował katolicyzm, na Mazurach protestantyzm. Oprócz kryterium wyznaniowego ważną rolę odgrywało także kryterium językowe. Ludność mazurska posługiwała się gwarową odmianą polszczyzny – dialektem mazurskim (www.taraka.pl) zaś ludność warmińska przesączoną archaizmami – gwarą warmińską.
Jeśli spotkacie starszą osobę, która zamiast pieczony mówi psieczony, niebie – niebzie, wino – Zino, kwiat – ksiat, miasto – mniasto, miło – mniło to gratuluję! Spotkaliście rodowitego Warmiaka!
- Architektura
Warto zaznaczyć, iż „różnice między wsią mazurską a warmińską w znacznej części wynikały z różnic między religiami katolicką i protestancką. Mówiąc w uproszczeniu, katolicyzm preferuje ozdobność, a protestantyzm prostotę. Miało to swe konsekwencje zarówno w charakterze budowli, jak też strojów i zwyczajów. To, co pruskie, a potem mazurskie, jest znacznie skromniejsze, w porównaniu z warmińskim można powiedzieć, że ubogie. Pod względem kulturowym Mazury robią wrażenie wręcz ubogiego krewnego Warmii, a jednak kultura Mazur również ma swój urok. Od połowy XIX wieku w równym stopniu na Warmii, co na Mazurach, zaczęły pojawiać się domy z czerwonej cegły. Dziś te czerwone domy w znacznym stopniu stanowią o uroku naszych ziem”. (www.taraka.pl)
Drewniane chałupy warmińskie, w większości przypadków były kryte dachem dwuspadowym i strzechą.
- Symbol Świętej Warmii,
Najbardziej charakterystycznym symbolem Warmii, wyróżniającym ją spośród innych regionów Polski jest niezliczona liczba kapliczek (w samej gminie Gietrzwałd stoi ich 55!). Większość z nich pochodzi z przełomu wieków XIX i XX, na co wskazują umieszczane na chorągiewkach daty oraz architektura neogotycka. Ze względu na pobożność i katolicyzm Warmiaków, to właśnie na tym obszarze spotyka się najwięcej pozostałości o charakterze religijnym. Kapliczki pełniły ważną funkcję sakralną oraz świecką. Odbywały się przy nich nabożeństwa majowe, msze i inne ważne uroczystości. Pierwotną ich rolą była ochrona wsi przed wojnami i zarazami, czemu miały pomóc modlitwy odmawiane u podnóża budowli. Nie bez znaczenia pozostają także pogańskie wierzenia Warmiaków. Mieszkańcy wsi w obawie przed duchami i upiorami straszącymi nocą, stawiali budowle mające za zadanie eliminować „złe moce”. Kapliczki stanowią jeszcze o innej ważnej funkcji. Ogłaszały alarmy, zebrania i informowały o śmierci. Do dnia dzisiejszego gdzieniegdzie zachowano tę tradycję.
- Przyroda
Warmia i Mazury znane są jako kraina tysiąca jezior. Największe jeziora występują we wschodniej i środkowej części Pojezierza Mazurskiego. Jest to tzw. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich. Natomiast znikoma ilość jezior spotykana jest w północno-zachodnich rejonach Warmii. Poza tym „nie ma żadnych różnic między przyrodą Warmii i Mazur. Są natomiast duże różnice między przyrodą poszczególnych krain geograficznych, składających się na te ziemie. Szczególnie duże różnice występują między pojezierzami a terenami okolicznymi, ale i między poszczególnymi mezoregionami pojezierzy są one zauważalne.” (www.taraka.pl)
- Tradycje
„Religia była bardzo ważna i to ona dyktowała rytm życia. Najważniejszymi świętami były oczywiście Boże Narodzenie i Wielkanoc, a szczególnie Wielki Piątek. Tyle że w porównaniu ze zwyczajami warmińskimi czy z innych regionów obrzędy mazurskie były bardzo skromne. Wszystko dlatego, że w Prusach rozwinął się ruch pietystyczny czyli gromadkarski [nurt religijny w luteranizmie z XVII i XVIII w. kładący nacisk na rozbudzenie uczuć religijnych poprzez modlitwę, studiowanie Pisma Świętego oraz działalność charytatywną – red.], co skutkowało bardzo oszczędnym wyrażaniem uczuć. Przez to zanikł nawet strój mazurski – w XIX w. Mazurzy ubierali się na czarno, wyglądali tak jak teraz amisze. W niektórych grupach zakazano nawet muzykowania, ani nie urządzano zabaw. Z drugiej strony nie byli ideałami. Pili dużo alkoholu, szczególnie popularny był 60-procentowy likier, tzw. pokrzepka, a po niemiecku Bärenfang, czyli pułapka niedźwiedzia, którym się raczono przy różnych okazjach. Ten trunek do dziś można spotkać w niektórych domach, choć w słabszej wersji.” (www.taraka.pl)
- Turystyka
Przez lata Warmia była niedoceniona. Podczas gdy większość podróżnych wybierała typowo komercyjne kurorty, tj. Mikołajki, Giżycko, Ryn i Węgorzewo, Warmię odwiedzały głównie osoby szukające ciszy i ustronnego miejsca do wypoczynku. Dziś jest inaczej. Na Warmię nadciągają także miłośnicy turystyki wodnej, rowerowej, pieszej… Przyjeżdżają tu zarówno goście z odległych krajów (Brazylia, Indie, Stany Zjednoczone, Peru) jak i przedstawiciele sąsiadujących z Polską państw, tj. Niemcy, Rosjanie, Czesi i Ukraińcy. Turystów przyciągają zarówno naturalne walory krajobrazu (pagórki, mniejsze akweny, bezdroża) jak i nie/materialna spuścizna minionych pokoleń. Baza hotelowa, gastronomiczna i towarzysząca (wypożyczalnie, kąpieliska, szlaki turystyczne) rozwija się coraz prężniej. Idziemy „łeb w łeb” i o to tu chodzi : )
W ramach podsumowania dodam, iż różnice między tymi dwoma krainami się zacierają. Dziś możemy dostrzec jedynie symbole i obiekty świadczące o specyfice tych ziem. Możemy odtworzyć i wyobrazić sobie jak wyglądało życie (obyczaje, wierzenia, tańce i rytuały) Warmiaków i Mazurów podczas wizyty w karczmach, skansenach, muzeach, a także poprzez udział w licznych uroczystościach poświęconych temu zagadnieniu (np. Spotkania Warmińskie w Gietrzwałdzie).
Z góry przepraszam. Miało być syntetycznie, a wyszło jak zawsze…
Mam nadzieję, że przedstawione treści spotkały się z Waszym zainteresowaniem : )
Do napisania powyższego postu, opierałam się na artykule Pana Przemysława Kapałki oraz książce „Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku”